HINIS ULU CAMİİ (DERE CAMİİ)
Hınıs Ulu Camii, Eski Hınıs’ta, Dere Mahallesi’nde, tarihi Hınıs Kale' sinin eteğinde yer almaktadır. Kitabesi günümüze ulaşmamıştır. Cami, dıştan dışa 11,7 x 11,00 m ölçülerinde kareye yakın bir plan arz etmektedir. Tamamen düzgün kesme taşlarla kaplanmış olan yapının son cemaat yeri yoktur. Harime giriş kuzey cephede yer alan kademeli iki silmeden oluşan sivri kemerli bir kapı açıklığı ile sağlanmaktadır.
Harim, 9,60 x 9,60 m boyutlarında olup dokuz küçük kubbe ile örtülüdür. Dört sütun üzerine oturan merkezdeki kubbe yanlarda duvarlardan taşıntı yapan gömme ayaklara oturan sivri kemerler ile dokuz bölüme ayrılmıştır.
Merkezdeki kubbe, dıştan yüksek kasnaklı piramidal bir külah ile son bulmaktadır. Diğer sekiz kubbe ise dıştan beton ile düz dam şeklinde kapatılmıştır. Çok kubbeli ulu camiler plan tipinde yapılmıştır. Harim kuzey duvarı üzerinde iki, doğuda üç ve güney duvarında da sivri kemerli alınlıklara sahip iki adet dikdörtgen pencere ile aydınlatılmaktadır. Ancak içte sivri kemerli olan bu alınlıklar, dışta yuvarlak kemerdir. Kıble duvarının ortasında, sivri kemerli bir alınlığa sahip mihrap yer almaktadır. Mihrap dikdörtgen çerçevelidir. Yarım daire kesitli mihrap nişini üç sıra kaval silme çevrelemektedir.
Harim, 9,60 x 9,60 m boyutlarında olup dokuz küçük kubbe ile örtülüdür. Dört sütun üzerine oturan merkezdeki kubbe yanlarda duvarlardan taşıntı yapan gömme ayaklara oturan sivri kemerler ile dokuz bölüme ayrılmıştır.
Merkezdeki kubbe, dıştan yüksek kasnaklı piramidal bir külah ile son bulmaktadır. Diğer sekiz kubbe ise dıştan beton ile düz dam şeklinde kapatılmıştır. Çok kubbeli ulu camiler plan tipinde yapılmıştır. Harim kuzey duvarı üzerinde iki, doğuda üç ve güney duvarında da sivri kemerli alınlıklara sahip iki adet dikdörtgen pencere ile aydınlatılmaktadır. Ancak içte sivri kemerli olan bu alınlıklar, dışta yuvarlak kemerdir. Kıble duvarının ortasında, sivri kemerli bir alınlığa sahip mihrap yer almaktadır. Mihrap dikdörtgen çerçevelidir. Yarım daire kesitli mihrap nişini üç sıra kaval silme çevrelemektedir.
Bitlis ili, Güroymak ilçesinde tesadüfen bulunan Mirza Paşa’nın oğlu Abdurrahman Paşa’ya ait mezar taşı üzerinde yer alan bilgilerin irdelenmesi sonucu Hınıs Ulu Camii’nin yeniden değerlendirilmesi gerektiği anlaşılmıştır. Hınıs Ulu Camii birçok bilimsel yayına konu olmuştur. Ancak şimdiye kadar bu caminin Muş beylerinden Alaaddin Bey tarafından 1734 yılında medreseyle birlikte inşa edildiği ve bir vakıf eseri olduğu belirtilmiştir. Arşiv belgeleri ışığında mezar taşında yer alan tarihi şahsiyetlerin önemi ortaya konmaya çalışılırken aslında bu caminin Osmanlı merkezî hükümeti tarafından atanan Murat Paşa Oğlu Mirza Paşa tarafından yaptırıldığı tespit edilmiştir.
Arşiv belgelerinden bu caminin mescit olarak yapıldığı, cemaatin Cuma namazında, Ramazan ve Kurban Bayramlarında namaz kılacak yer bulamaması ve başka bir ibadet mekânının olmaması nedeniyle sonradan camiye çevrildiği anlaşılmıştır.
Kaynak: Şen, K. 2019, Belgeler Işığında Hınıs Ulu Camii' nin Tarihlendirilmesi, Sanat Tarihi Dergisi,28/1.
Makale metnine ulaşmak için tıklayınız.
Makale doğrultusunda kaymakamlığımızca düzenlenen çalışma.
Sayfa: /
